چین پس از تجربه چندین سال‌رشد با یک طرح بلندپروازانه تحت‌عنوان «ابتکار کمربند و راه» تلاش‌کرده تا نقش پررنگ‌تری در بازارهای جهانی ایفا کند. چین با ایجاد منافع مشترک با دیگر کشورها (به‌خصوص کشورهای با درآمد متوسط و کم‌درآمد) علاوه‌بر توسعه بازارهای خود منافع سیاسی کسب می‌کند...
در مورد میزان موفقیت چین در اجرای طرح «ابتکار کمربند و راه» نظرات متفاوتی وجود دارد، اما عمده نظراتی که محققان به آن دسترسی دارند، از زاویه نگاه پژوهشگران غربی است. بیش از ۱۰سال پس از شروع به‌کار طرح «ابتکار کمربند و راه» مرکز پژوهش‌های اتاق بازرگانی ایران سندی منتشر کرده که توسط سیاستگذاران چینی در مورد این طرح بلندپروازانه تدوین شده‌است. این سند گرچه از نظر ادبیات بیشتر به یک متن تبلیغاتی شباهت دارد، اما بین سطور آن، می‌تواند به روشنی بیانگر اهداف جمهوری خلق چین در اجرای طرح «ابتکار کمربند و راه» باشد؛ در نتیجه از این جهت بررسی آن اهمیت زیادی دارد. بر اساس این سند، چین در راستای برقراری ارتباط و همکاری با سازمان ملل‌متحد و برخی کشورها در دهه١٩٨٠، برنامه‌ریزی برای «پل زمینی اوراسیا»، «ابتکار کمربند و راه» و سایر طرح‌ها را آغاز کرده‌است. رئیس‌جمهور چین، شی‌جین‌پینگ، در مارس ٢٠١٣، چشم‌انداز «جامعه‌ای جهانی با آینده‌ای مشترک» را مطرح کرد. وی همچنین در سپتامبر و اکتبر همان سال، ابتکارهای «همراهی با سایر کشورها برای ساخت کمربند اقتصادی جاده‌ابریشم و جاده‌ابریشم دریایی قرن بیستویکم» که به اختصار ابتکار کمربند و راه یا BRI نامیده می‌شود را ارائه داد. کمربند و راه ابتکاری مبتکرانه است که روح «جاده‌های ابریشم باستان» را به ارث می‌برد و آن را به آینده منتقل می‌کند. از زمان راه‌اندازی این ابتکار در یک دهه‌پیش، به لطف تلاش‌های مشترک همه شرکت‌کنندگان، همکاری در چارچوب کمربند و راه فراتر از مرزهای چین گسترش یافته و به تلاشی بین‌المللی بدل شده‌است. در طول یک دهه‌گذشته، همکاری کمربند و راه دستاوردهای ملموسی را برای کشورهای مشارکت‌کننده به‌همراه داشته‌است. این ابتکار به جهانی‌شدن اقتصاد یاری‌رسانده و در حل چالش‌های توسعه جهانی و بهبود نظام حکمرانی جهانی نقش موثری ایفا کرده‌است. تلاشی برای توسعه متوازن سیاستگذاران چینی، طرح کمربند را جهت ایجاد توازن در توسعه جهانی می‌دانند. بر اساس سند تدوین‌شده توسط چین، مواجهه با چالش‌های جهانی همچون سرعت کم رشد اقتصادی، کمبودها در حکمرانی اقتصاد جهانی و عدم‌توازن در توسعه اقتصادی، امری ضروری است. چینی‌ها اعتقاد دارند؛ دیگر پذیرفتنی نیست که تنها تعداد اندکی از کشورها بر توسعه اقتصادی جهان سیطره داشته‌باشند؛ بر قواعد اقتصادی حاکمیت بی‌چون و چرا اعمال کنند و از ثمرات توسعه به‌تنهایی بهره‌مند شوند. ابتکار کمربند و راه نه‌تنها برای توسعه چین، بلکه برای توسعه کل جهان طراحی شده‌است. جهانی‌شدن اقتصاد همچنین روندی برگشت‌ناپذیر است. انزوای دوباره کشورها و بازگشت به دوره جدایی از یکدیگر، امری غیرقابل‌تصور است. با این‌حال جهانی‌سازی اقتصاد نیازمند اصلاحاتی در رویه و ماهیت خویش است. این روند باید با گشودگی و فراگیری بیشتر، توازنی عادلانه‌تر و منافعی برای همه کشورها همراه باشد. چین نه‌تنها از جهانی‌شدن اقتصاد بهره برده، بلکه به آن نیز یاری‌رسانده است. چین به‌عنوان مشارکت فعال در جهانی‌شدن اقتصاد، ازطریق تعامل سازنده با سایر نقاط جهان، به رشد اقتصادی قابل‌ملاحظه‌ای دست‌یافته و مسیر منحصربه‌فردی را برای نوسازی خویش درپیش گرفته‌است. این امر، گزینه‌های بیشتری را برای نوسازی سایر کشورهای درحال توسعه فراهم آورده‌است. رشد سریع اقتصادی چین و پیشرفت‌های مستمر در اصلاحات و گشایش درها، محرکی نیرومند برای ثبات و رشد اقتصادی جهانی و همچنین اقتصاد جهانی باز به‌شمار می‌رود. ایجاد آینده مشترک چینی‌ها اعتقاد دارند که هدف نهایی «ابتکار کمربند و راه»، یاری‌رساندن به ساخت «جامعه‌ای جهانی با آینده‌ای مشترک» است. این ابتکار، به‌عنوان یک کالای عمومی مهم برای بهبود حکمرانی جهانی، بستری را برای تحقق این چشم‌انداز به واقعیت فراهم می‌کند. ابتکار کمربند و راه کشورهایی را از مناطق گوناگون، مراحل توسعه متفاوت و با پیشینه‌های فرهنگی گوناگون دربر می‌گیرد و فراتر از تفاوت های ایدئولوژیک و نظام‌های اجتماعی عمل می‌کند. این ابتکار، به کشورهای گوناگون کمک می‌کند تا ضمن بهره‌مندی از فرصت‌های مشترک، به توسعه همگام و رفاه دست‌یابند و «جامعه‌ای با منافع مشترک، مسوولیت مشترک و سرنوشت مشترک» را بر مبنای اعتماد سیاسی متقابل، یکپارچگی اقتصادی و شمولیت فرهنگی بنا نهند. ابتکار کمربند و راه به‌عنوان روشی عملی برای ساخت «جامعه‌ای جهانی با آینده‌ای مشترک»، درک تازه‌ای ایجاد‌کرده و قوه تخیل جامعه جهانی را برانگیخته‌است. این ابتکار با ارائه ایده‌ها و رویکردهای نوین به عرصه مبادلات بین‌المللی، نظامی عادلانه‌تر و منصفانه‌تر برای حکمرانی جهانی به ارمغان خواهد آورد. بازی برد- برد بر اساس سند سیاستگذاران چینی، «ابتکار کمربند و راه» بر سه اصل بنیادین استوار است: «مشورت فراگیر»، «نقش‌آفرینی مشترک» و «منافع جمعی.» این ابتکار، بر همکاری برد- برد در راستای تحقق خیر مشترک و منافع جمعی تاکید می‌ورزد، همچنین بر برابری تمامی بازیگران در عرصه همکاری‌های بین‌المللی، ایفای نقش فعال و برخورداری از منافع ناشی از این ابتکار، اذعان دارد. ابتکار کمربند و راه یکپارچگی اقتصادی منطقه‌ای، توسعه درهم‌تنیده و به اشتراک‌گذاری دستاوردها درمیان کشورهای عضو را تسهیل می‌کند. اصل «مشورت فراگیر» گویای آن است که ابتکار کمربند و راه تلاشی انفرادی از سوی جمهوری خلق چین نیست، بلکه کوششی جمعی با مشارکت همه ذی‌نفعان به‌شمار می‌رود. این اصل، چندجانبه‌گرایی اصیل را ترویج و فعال می‌سازد و با احترام کامل به سطوح گوناگون توسعه، ساختارهای اقتصادی، نظام‌های حقوقی و سنت‌های فرهنگی کشورهای مشارکت‌کننده، تصمیم‌گیری جمعی را تشویق می‌کند. این اصل بر مشارکت برابر تمامی بازیگران، برقراری ارتباطات موثر، بهره‌مندی از خردجمعی، پرهیز از هرگونه پیش‌شرط سیاسی یا اقتصادی و مشارکت داوطلبانه به‌منظور حصول حداکثر اجماع در تصمیم‌گیری‌ها تاکید دارد. فارغ از وسعت قلمرو، قدرت ملی و ثروت، همه کشورها در پایه‌ای برابر مشارکت می‌ورزند و می‌توانند در همکاری‌های دوجانبه و چندجانبه، به ارائه نظرات و پیشنهاد‌های خود بپردازند. اصل «نقش‌آفرینی مشترک» ماهیت جمعی ابتکار کمربند و راه را برجسته می‌سازد. این ابتکار، برنامه ابزار ژئوپلیتیکی جمهوری خلق چین نیست، بلکه تلاشی هم‌افزا برای نیل به توسعه‌پایدار در سطح منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای است. ابتکار کمربند و راه با احترام به سازوکارهای منطقه‌ای موجود، به‌دنبال تکمیل و تقویت آنها ازطریق هم‌راستا‌کردن راهبردهای توسعه و شناسایی و به‌کارگیری نقاط قوت و مزیت‌های رقابتی تمامی اعضاست. به‌منظور ترویج مشارکت گسترده و حصول به توسعه‌پایدار مبتنی‌بر بازار، اصل «نقش‌آفرینی مشترک» از حضور فعال بخش‌خصوصی حمایت می‌کند. کشورهای مشارکت‌کننده و بنگاه‌های اقتصادی آنها تشویق می‌شوند تا ازطریق اشکال گوناگون همکاری نظیر سرمایه‌گذاری مشترک، تجارت فرامرزی، انتقال فناوری و همکاری‌های فنی و حرفه‌ای، در پیشبرد ابتکار کمربند و راه مشارکت جویند. همچنین جمهوری خلق چین ضمن پایبندی به اصل «منافع جمعی»، با اتخاذ رویکردی برون‌نگر و مبتنی‌بر منافع متقابل، درحد توانمندی‌های خود به کشورهای همکار یاری می‌رساند و از سایر کشورهای درحال توسعه در تسریع روند توسعه‌شان حمایت می‌کند. این مشارکت با هدف ایجاد هم‌افزایی و دست‌یابی به توسعه همه‌جانبه ازطریق برقراری ارتباطات گسترده با دیگر کشورها ازطریق مسیرهای زمینی و دریایی و تقویت همکاری‌های اقتصادی منطقه‌ای صورت‌می‌پذیرد. ابتکاری برای کاهش فقر سیاستگذاران چینی اعتقاد دارند؛ ابتکار کمربند و راه با سایر طرح‌های بین‌المللی از جمله اسناد بالادستی سازمان ملل‌متحد هم‌راستا است. سند چینی‌ها تصریح می‌کند که ابتکار کمربند و راه در راستای تحقق «دستور کار توسعه پایدار٢٠٣٠ سازمان ملل‌متحد»، از توسعه هماهنگ اقتصادی، اجتماعی و محیط‌زیستی حمایت می‌کند. این ابتکار با هدف رفع موانع توسعه، بر تقویت خودبسندگی کشورهای مشارکت‌کننده در توسعه ملی‌شان تاکید دارد. ابتکار کمربند و راه به‌دنبال دست‌یابی به رشد اقتصادی پایدار، فراگیر و باثبات است و اصول توسعه‌پایدار را در فرآیند انتخاب، اجرا و مدیریت پروژه‌ها مورد‌توجه قرار می‌دهد. این ابتکار با پیروی از رویه‌های بین‌المللی و اصول پایداری بدهی، در تلاش برای ایجاد یک نظام سرمایه‌گذاری و تامین مالی باثبات، بلندمدت، پایدار و با ریسک کنترل‌شده با استفاده از مدل‌های نوآورانه و روش‌های متنوع است؛به‌منظور برقراری یک نظام تضمین تامین مالی باثبات، شفاف و باکیفیت بالا که تداوم تجارت و وضعیت مالی سالم را تضمین کند. این ابتکار، رویکردی مردم‌محور دارد که بر ریشه‌کن‌‌کردن فقر، ایجاد اشتغال و ارتقای سطح رفاه مردم تمرکز دارد تا اطمینان حاصل کند که منافع حاصل از همکاری به همه افراد برسد. در این راستا، ابتکار کمربند و راه تشویق به همکاری‌های عمیق‌تر در حوزه‌هایی نظیر بهداشت عمومی، کاهش فقر، کاهش خطرات ناشی از بلایای طبیعی، توسعه سبز، علم و فناوری، آموزش، فرهنگ، هنر و مراقبت‌های بهداشتی می‌کند. ابتکار نوآورانه محور دیگری که چینی‌ها در رابطه با طرح کمربند بر آن تمرکز دارند مساله خلاقیت است. نوآوری، نیروی‌محرکه اساسی برای پیشرفت به‌شمار می‌رود. بر اساس سند، ابتکار کمربند و راه متعهد به توسعه مبتنی‌بر نوآوری است و از فرصت‌های ناشی از توسعه دیجیتال، هوشمند و مبتنی‌بر اینترنت بهره می‌برد. این ابتکار با جست‌وجوی منابع جدید رشد و مسیرهای نوآورانه توسعه برای پیشبرد پیشرفت‌های دگرگون‌کننده برای همه مشارکت‌کنندگان، به کاوش درباره اشکال جدید کسب‌وکار، فناوری‌ها و مدل‌ها می‌پردازد. مشارکت‌کنندگان با یکدیگر برای اتصال زیرساخت‌های دیجیتال، ساخت «جاده‌ابریشم دیجیتال»، تقویت همکاری‌های نوآورانه در حوزه‌های پیشرفته و ارتقای یکپارچگی عمیق علم، فناوری، صنعت و امور مالی همکاری می‌کنند. این تلاش‌ها با هدف بهینه‌سازی محیط برای نوآوری، گردآوری منابع نوآورانه، پرورش زیست‌بوم منطقه‌ای برای نوآوری مشارکتی و پرکردن شکاف دیجیتال، به‌منظور تزریق محرکی قوی به توسعه مشترک، صورت می‌گیرد. شبکه‌ای از کشورها ابتکار کمربند و راه اولویت را بر اتصال زیرساخت‌ها قرار می‌دهد. براساس چارچوبی متشکل از «۶کریدور، ۶مسیر و چندین کشور و بندر»، یک شبکه زیرساختی چند سطحی و چندبعدی درحال شکل‌گیری است. اتصال اساسی در حوزه‌های زمینی، دریایی، هوایی و فضای‌مجازی برقرار شده‌است که پایه‌های محکمی برای همکاری عمیق‌تر در تجارت و ظرفیت صنعتی و همچنین تقویت مبادلات فرهنگی و مردمی ایجاد می‌کند. ساخت کریدورهای اقتصادی و مسیرهای بین‌المللی پیشرفت قابل‌توجهی داشته‌است. کشورهای مشارکت‌کننده در این ابتکار، با ایجاد مسیرهای شریانی بین‌المللی و ساخت یک شبکه زیرساختی که زیرمنطقه‌های آسیا و همچنین قاره‌های آسیا، اروپا و آفریقا را به هم متصل می‌کند، پیش رفته‌اند. طرح ابتکار کمربند (BRI) ازطریق ساخت زیرساخت‌های حمل‌ونقل و اطلاعات به‌صورت برنامه‌ریزی‌شده و پیش‌رونده، از آزادسازی و تسهیل تجارت و سرمایه‌گذاری حمایت می‌کند. این ابتکار گلوگاه‌های حمل‌ونقل داخلی، فرامرزی و بین منطقه‌ای و موانع همکاری تجارت و سرمایه‌گذاری را از بین برده‌است، لجستیک فرامرزی و تجارت خارجی را آسان‌تر و راحت‌تر کرده و کارآمدی همکاری‌های داخلی و بین‌المللی را افزایش داده‌است. این ابتکار یک شبکه همه‌جانبه، چندسطحی و پیچیده از تجارت بدون مانع ایجاد‌کرده که پویایی جدیدی را ساخته و تجارت‌جهانی را به‌شدت تسهیل می‌کند. در نهایت بر اساس نتیجه‌گیری سند چینی، ابتکار کمربند و راه (BRI) با احیای تاریخ مبادلات فرهنگی چندهزارساله، شور و شوق تحقق آرزوهای نو را در بیش از ۱۵۰کشور و منطقه برانگیخته‌است. در یک دهه‌از آغاز به‌کار، همکاری در چارچوب BRI منجر به تغییرات چشمگیر و عمیق در سطح جهان شده و به نقطه‌عطفی مهم در تاریخ بشر تبدیل شده است. این سند تصریح می‌کند که طرح BRI یک پروژه بلندمدت، فراملی و نظام‌مند جهانی در قرن بیستویکم محسوب می‌شود. این ابتکار با برداشتن اولین گام خود در سفری طولانی، اکنون در نقطه‌عطف جدیدی قرار دارد. طرح BRI با حرکت از این نقطه عزیمت، خلاقیت و پویایی بیشتری از خود نشان خواهد داد، بازتر و فراگیرتر خواهد شد و فرصت‌های جدیدی را هم برای چین و هم برای سایر نقاط جهان رقم خواهد زد.
